Een dikke vijf jaar geleden lanceerde Yamaha het Motifkeyboard. Het apparaat bevat een enorme bibliotheek van klanken. Met een paar vingers op de toetsen kan een compleet orkest tot klinken worden gebracht, met bijna perfecte nabootsingen van alle mogelijke instrumenten, van een elektrische tot een Spaanse gitaar, van een accordeon tot een bandoneon, van een bas tot een viool, een cello, een hobo, een doedelzak of een vrouwenkoor.

Op deze magische Yamaha heeft Joni Mitchell na vijf jaar complete radiostilte bijna haar hele album Shine gecomponeerd, geschreven en gearrangeerd.

Dit een verrassend gegeven noemen, is een understatement. Zonder overdrijven kan Joni een van de grootste singersongwriters van de vorige eeuw worden genoemd. Prince noemt Joni's The hissing of summer lawns (1975) zijn favoriete album. Madonna kent Court and spark (1974) uit haar hoofd. Jazzgiganten Herbie Hancock en Wayne Shorter noemen haar 'de Picasso van de muziek', omdat ze zichzelf muzikaal en tekstueel telkens weer opnieuw uitvindt.

Dit jaar verschenen twee tribute-albums voor Joni, waaraan Björk, Sufjan Stevens, Annie Lennox, Tina Turner, Norah Jones en nog een hele trits andere grote artiesten hebben meegewerkt. Om kort te gaan: je zou verwachten dat Joni voor een nieuw album met een vingerknip elke muzikant bij haar in de studio kan ontbieden, die ze maar wil.

In plaats daarvan gebruikt ze een kant en klare gitaarriff uit de Yamaha voor de heropname van haar hit Big yellow taxi. Aan de ene kant kun je dat ontgoochelend noemen: alsof je ontdekt dat Picasso een deel van zijn meesterwerk Guernica heeft overgetrokken uit een plaatjesboek.

Aan de andere kant valt er niets te klagen. Joni is een tovenaar op het apparaat. Ze vermengt de verschillende hoge, schelle, diepe, lage en donkere klanken als een meesterschilder - en dat is ze in werkelijkheid eigenlijk ook.

Eigenlijk had Joni na de opname van Taming the tiger in 1998 gezworen dat ze nooit meer een noot aan de muziekgeschiedenis zou toevoegen. Ze had genoeg van 'de pornografische zwijnen' van de muziekindustrie, die alleen maar in 'golfen en rappers' waren geïnteresseerd. Ze had genoeg van de critici, die haar in de jaren tachtig de grond in schreven, toen ze van koers veranderde en van intens persoonlijke naar politiek geëngageerde muziek ging.

En ze had er genoeg van, hoewel ze 'niet vies van een beetje aandacht' was, een publieke persoon te zijn. 'Die publieke persoon werd mijn vijandige getuige.' En een menselijke jukebox, die de oude hits op verzoek speelt, heeft ze al helemaal nooit willen zijn.

Op het live-album Miles of Aisles legt ze uit aan het publiek, dat schreeuwt om bekende nummers: 'Dat is het verschil tussen een uitvoerend artiest en een schilder. (...) Niemand heeft Van Gogh ooit gevraagd: hé Van Gogh, schilder De sterrennacht nog eens een keer, man!'

In het jaar 2000 verscheen nog Both sides now, waarop Joni met orkest vooral American standards zoals Stormy weather zingt. In 2002 nam ze samen met toparrangeur en dirigent Vince Mendoza een georkestreerde versie op van nummers uit alle episodes van haar carrière.

En toen werd het stil rondom Joni Mitchell.

De geruchten dat haar stem, waarmee ze in haar beginjaren drie octaven haalde, het inmiddels had begeven, bleken waar te zijn. Maar de oorzaak lag niet in het feit dat ze al vanaf haar negende rookt, zoals werd verondersteld. Met een behandeling aan het strottenhoofd werd het defect verholpen. De hoeveelheden nicotine die in al die jaren door haar keel en longen zijn gegaan, blijven evenwel niet zonder gevolg. Vooral haar vibrato heeft tegenwoordig een heel rokerig randje.

De terugkeer van Joni werd op gang gezet door een telefoontje van de choreograaf Jean Grand-Maitre. Hij wilde een gedanste biografie van Joni's leven maken, op haar eigen muziek. Dancing Joni moest de voorstelling heten. Mitchell zei tegen hem dat het onderwerp van de voorstelling - zijzelf - haar niet boeide. 'Ik ben niet geïnteresseerd in escapistisch entertainment, als de alarmfase voor de aarde is aangebroken.'

Ze wilde wél nieuwe muziek schrijven voor een voorstelling, over de zinloosheid van de oorlog in Irak, of over de roofbouw die de mens op de aarde pleegt. De choreograaf ging voor de bijl. De dansvoorstelling The fiddle and the drum met oude en twee nieuwe nummers van Joni is inmiddels in première gegaan.

Maar Mitchell, die zich met piano, gitaar en keyboard had teruggetrokken in een klein plaatsje in Brits Columbia, Canada, waar ze ook For the roses in 1972 schreef, kon niet anders dan nog meer nummers schrijven.

Vanaf het vroegste moment van haar carrière heeft ze zich een geengageerd schrijfster getoond. Big yellow taxi gaat op speelse wijze over liefdeloosheid jegens de natuur. 'They paved paradise and put up a parking lot.' Maar nu is het Mitchell meer dan ooit menens. Shine is een ernstig album dat is opgedragen aan haar twee kleinzonen, met sombere teksten over macht, vuil en dood, waarop belangrijke rollen zijn weggelegd voor Greg Leisz, die zijn pedal steel gitaar laat janken, en Bob Sheppard, die op zijn altsaxofoon alarm slaat.

Maar terwijl de Joni haar geweten zonder moralisme binnenstebuiten keert, valt er ook intens veel te genieten. Joni neemt de luisteraar mee op een reis door haar oeuvre. Op Shine klinken echo's van de koortjes van Court and spark, van de bitterzoete melodieën van Blue, of van de zingende bas van Jaco Pastorius op Heijra.

Ze varieert op haar eigen teksten. In Just like this train, een nummer uit 1974, komt deze strofe voor: Jealous lovin 'll make you crazy/ If you can't find your goodness /'Cause you've lost your heart. Op Shine komt de regel voor: If I had a heart, I'd cry.

Elke noot, elk woord past ondertussen in het meesterwerk dat Shine is.